RataPlan: radicaal duurzaam en sociaal
In 1972 dook het woord consuminderen voor het eerst op in een column van Henrik de Groot voor de vereniging Milieudefensie. Meer dan een halve eeuw later plegen we nog altijd roofbouw op de planeet. De rekening van onze georganiseerde verspilling ligt op de deurmat, maar fatalisme gaat ons niet redden. Gedragsverandering wel.
Zelfs het kleinste steentje leidt tot concentrische cirkels die voor een kantelpunt kunnen zorgen. Kijk maar naar RataPlan. In twintig jaar tijd bouwde Gert-Jan Dekker een verlieslatende kringloopwinkel uit tot een bloeiend netwerk met 49 vestigingen. Zijn verhaal schudt ons wakker: ondernemen met hart voor mens en milieu is de enige weg vooruit.
Een kruispunt, een kans
Terwijl veel bedrijven hun winst maximaliseren ten koste van samenleving en planeet, groeien overal kiemen van een nieuwe economie. “Ik was niet op zoek naar RataPlan. RataPlan heeft mij gevonden. Met een opleiding milieutechnologie op zak rolde ik in het familiebedrijf dat buitensportartikelen verkocht. Toen dat in 2003 werd verkocht, stond ik op een kruispunt. De directeur van de sociale werkplaats zocht een ondernemer om het tij te keren en zag in mij de geknipte persoon.”
De opdracht was helder: de winkel uit het slop halen. “Ik was er meteen voor te vinden. Een combinatie van ondernemerschap, het circulaire en het sociale. Alles kwam bij elkaar.”
Terwijl giganten als Amazon en Zalando de planeet opofferen op het altaar van eindeloze groei, bewijst RataPlan dat duurzame ontwikkeling een krachtiger model is.
Kralen rijgen
“We begonnen met 25 mensen, van wie een groot deel met een afstand tot de arbeidsmarkt. Inmiddels hebben we 2.000 arbeidsplaatsen, waarvan 1.200 betaald.” De groei van RataPlan is niet het resultaat van risicokapitaal en agressieve expansie, maar van wat Gert-Jan toepasselijk ‘kralen rijgen’ noemt: geduldig opbouwen, stap voor stap, met respect voor mens en planeet.
“We zijn een stichting zonder winstoogmerk, maar ook een onderneming. We willen onderaan de streep wel iets overhouden om te kunnen investeren in uitbreiding en nieuwe activiteiten.”
De doorbraak kwam er met de opening van een vlaggenschipwinkel in Amsterdam. “Als je een winkel hebt in de hoofdstad van Nederland, word je serieus genomen. Dat heeft ons echt vooruitgeholpen. Plots kregen we veel vragen vanuit andere steden en gemeenten.”
Van stoffig naar sterk
In plaats van de consument nieuwe producten aan te smeren, bewijst RataPlan dat de toekomst van retail in het verleden ligt. De kringloopwinkel biedt wat we werkelijk nodig hebben: duurzaamheid en menselijk contact. Sinds Gert-Jan aan het roer staat, heeft hij RataPlan omgevormd van de stereotype ‘stoffige’ tweedehandswinkel tot een modern belevingsconcept.
“RataPlan 1.0 was de klassieke kringloopwinkel met een hoop ‘afgedankte’ spullen door elkaar. RataPlan 2.0 had al een duidelijke routing en meer beleving. Met RataPlan 3.0 doorbreken we de anonieme consumptiecultuur volledig. We willen het werk zoveel mogelijk voor de schermen doen zodat klanten contact hebben met onze medewerkers. Zo laten we zien voor wie we het doen en waarom.”
Sociale interactie
RataPlan-winkels zijn een alternatief voor zielloze koopkathedralen. Koffiehoekjes voor een gezellige babbel, een plantenafdeling die weesplantjes een nieuw leven geeft, fietsreparatie in de winkel en zelfs een klaslokaal.
“We geven onderwijs aan mensen voor wie die de drempel naar een reguliere school te hoog is. Vooral praktische opleidingen rond retail, service, logistiek … om mensen verder te helpen op de arbeidsmarkt.”
Die transformatie is een tegenwicht voor de vluchtigheid van webwinkels. “We hebben zelf een webshop om iedereen de mogelijkheid te bieden om bij ons te shoppen. Maar de grote meerwaarde zit in de fysieke winkels. Hier kom je niet alleen om iets te kopen, maar om iets te beleven. Mensen maken er een uitje van. We organiseren ook allerlei evenementen. Van de jaarlijkse kerstshow tot het grootste kledingruilevent van Nederland.”
Voor mens en milieu
Elk jaar belandt een gigantische berg spullen bij het afval. Meubels met een klein defect. Verouderde elektronica die nog prima werkt. Kleding die amper is gedragen. De werkelijke prijs van die verspilling betalen we niet aan de kassa, maar met de toekomst van de planeet.
Precies dat drijft Gert-Jan om het anders aan te pakken. “Het milieuaspect weegt even zwaar als het sociale. We verwerken jaarlijks ongeveer dertien miljoen kilo aan goederen.” Terwijl het huidige economische systeem eindeloze groei najaagt in een eindige wereld, wijst RataPlan de weg naar een nieuwe vorm van economie: circulair, inclusief, regeneratief.
“Als ik op de werkvloer rondloop en zie dat mensen gegroeid zijn van schuchter naar vol zelfvertrouwen, geeft dat ontzettend veel voldoening. De voorbije twintig jaar heb ik een fantastisch team om mij heen verzameld. Mensen die hetzelfde voelen bij RataPlan en onze missie als ik. Zonder mijn vertrouwde medewerkers had ik dit nooit gekund.”
Winst meten in meer dan euro's
RataPlan dankt zijn groei aan goed ondernemerschap. In een traditionele retailomgeving zou dat wellicht meer lonen op financieel vlak. “In een commerciële setting zou ik meer kunnen verdienen, dat klopt. Maar ik zou minder voldoening hebben. Het besef dat je bijdraagt aan een betere wereld in plaats van die te helpen afbreken, straalt uit naar mijn hele gezin. RataPlan is ons leven. Mijn gezin is trots op RataPlan en zet er mee zijn schouders onder. Mijn vrouw doet de IT, mijn zoon heeft een weekendbaantje. Toch is RataPlan niet van ons, de stichting heeft geen eigenaar. Ze is van en voor iedereen.”
Het warme, familiale karakter is een troef voor klanten die zich welkom voelen bij RataPlan, maar vooral voor de medewerkers. “Een van onze kernwaarden is ‘leuk’. Werk moet niet alleen lonen maar ook plezier geven. Hier wordt veel gelachen en we zorgen voor uitstekende arbeidsvoorwaarden. RataPlan voelt als een warm bad. Medewerkers kunnen hier groeien op hun tempo, een fiets krijgen van de zaak, we helpen ze zelfs stoppen met roken als ze dat willen.”
Taboes op de schop
De voorbije twintig jaar is er een kentering merkbaar. De tegenbeweging die mikt op hergebruik, repareren en herbestemmen raakt meer ingeburgerd. “Vroeger waren mensen wat beschaamd om een kringloopwinkel binnen te stappen. Ons publiek was ook ouder. Nu is onze doelgroep heel divers en de drempel veel lager. Alsmaar meer mensen omarmen tweedehands, al zijn er nog altijd die denken dat kringloopwinkels er zijn voor arme mensen …”
De kringloopwinkel gaat radicaal in tegen de wegwerpreligie die ons is aangepraat. Veel mensen shoppen spotgoedkope kleren van slechte kwaliteit bij giganten als Temu en Shein. “Voor het geld dat je daar uitgeeft, vind je bij ons unieke items van betere kwaliteit die veel langer meegaan.”
Wat met digitale platforms als Marktplaats en Vinted, vormen die een bedreiging voor de kringloopwinkel? “Integendeel, ze hebben tweedehands acceptabel gemaakt en geholpen om het stigma weg te werken. Zulke platforms hebben de cultuurverandering versneld, mensen vertrouwd gemaakt met het idee dat gebruikte spullen nog waardevol zijn. Als gevolg daarvan zien we nu een veel breder publiek in onze winkels.”
De revolutie versnellen
RataPlan heeft op twee decennia tijd veel bereikt, maar Gert-Jan rust nog niet op zijn lauweren. “De ultieme ambitie? Honderd winkels, vijfduizend arbeidsplaatsen en vijfentwintig miljoen kilo goederen die we hergebruiken per jaar.”
Ondernemers als Gert-Jan zijn essentieel om van circulaire en sociale businessmodellen de nieuwe standaard te maken. Maar de verandering begint niet alleen bij ondernemers – ook consumenten moeten hun gedrag aanpassen. Door te kiezen voor tweedehands. Door spullen te repareren in plaats van weg te gooien. Door organisaties als RataPlan te steunen.
“Als je iets koopt dat je na drie keer dragen of gebruiken weggooit, hou je het systeem van de wegwerpeconomie in stand. De remedie tegen ‘overspullen’ is consuminderen. En als je tóch iets koopt, doe het dan tweedehands. Beter voor mens, planeet en je portemonnee.”