Apotheek van de Toekomst: medicijn tegen verspilling in de zorg
In onze wegwerpsamenleving danken we niet alleen kleding en elektronica massaal af; ook in de zorgsector belandt veel – ongebruikt – materiaal in de afvalbak.
Zo wordt naar schatting 20 tot 30 procent van al het incontinentiemateriaal onaangeroerd weggegooid. Ook perfecte bruikbare verbandmiddelen en diabetesmateriaal gaan in rook op. Zorgelijk, op z’n minst.
In een systeem dat draait rond genezing, wordt de planeet ziek gemaakt door systematische verspilling. Hulde aan pionier Hanneke van Andel. Zij zag de verkwisting en besloot om in te grijpen.
Met de Apotheek van de Toekomst geeft ze medische hulpmiddelen een tweede kans. Geen pleister op de wonde van het systeem, maar een grondige herziening van hoe de zorgsector omspringt met materialen.
Van diagnose naar actie
Hanneke werkt al 18 jaar in de openbare apotheek waar ze dagelijks geconfronteerd wordt met de paradox van het zorgstelsel. “We zien veel retour komen en veel vernietigd worden. Met medicatie kunnen we dikwijls niks meer aanvangen, maar met medische hulpmiddelen wel.”
Vooral tijdens corona steeg de hoeveelheid teruggebrachte spullen enorm. Hanneke begon ze op te slaan in het magazijn en op kleine schaal weer uit te geven. “Als je op vrijdag iets bestelt bij een leverancier, kan het wel even duren voor het wordt geleverd. Als wij het in voorraad hebben, kunnen we het onmiddellijk verstrekken.”
Wat begon als een lokaal initiatief in Bergen op Zoom, groeide uit tot een landelijk platform. “Onze actie kreeg best veel media-aandacht. In mei 2024 ben ik begonnen om het project landelijk te trekken, samen met mijn collega Anja Vissers. Ondertussen hebben we bijna 70 inleverlocaties: apotheken, zorginstellingen en ziekenhuizen waar mensen hun overgebleven spullen kunnen doneren.”
Systeemfouten verhelpen
De verspilling is geen incidenteel probleem; ze heeft structurele oorzaken. Terwijl zorgverzekeraars beweren dat leveranciers maar een maand mogen leveren, horen patiënten van diezelfde leveranciers dat ze voor drie maanden materiaal krijgen. “Mensen krijgen vaak te veel spullen geleverd. Stel dat je iets aan je blaas hebt en je krijgt voor drie maanden incontinentiemateriaal. Ondertussen ga je naar de fysio en je situatie verbetert snel. Daar zit je dan met nog materiaal voor maanden.”
Ook hospices kampen met het probleem. “We horen van mensen uit hospices dat ze voor zes dagen willen bestellen. Maar het minimale is zes weken, want anders is het voor leveranciers economisch niet haalbaar. Met medicatie zien we iets gelijkaardigs. Er wordt onbezonnen voor meerdere maanden of een heel jaar voorgeschreven, terwijl dat achteraf niet nodig blijkt. Zonde om soms dure, bruikbare medicijnen te vernietigen.”
Slim herbestemmen
De Apotheek van de Toekomst richt zich op iedereen in de zorgsector én zorggebruikers om verspilling te verminderen en hergebruik te bevorderen.Onder de noemer ‘hulpmiddelenheruitgifteproject’ wordt samengewerkt met alle schakels in de zorg. Hoe werkt het heruitgifteproject precies? “Er zijn twee pijlers: hulpmiddelen doneren en hulpmiddelen afnemen. Apotheken, ziekenhuizen en (thuis)zorgorganisaties kunnen zich aanmelden als inzamelpunt waar patiënten overgebleven hulpmiddelen inleveren. Zijn de inleverbakken bij de deelnemende locaties vol? Dan halen wij ze op.
We inspecteren alles. Sommige items zijn nog in perfecte staat en voldoen aan alle eisen van de medische hulpmiddelenwetgeving. Die gaan dan voor een fractie van de prijs naar bijvoorbeeld hospices met een klein zorgbudget. Wat over de datum is maar nog bruikbaar, is nuttig voor zorgopleidingen. De rest schenken we aan goede doelen.”
Missie versus middelen
Apotheek van de Toekomst is een beweging met een sociale en duurzame missie. Maar ze staat voor de klassieke uitdaging van idealistisch ondernemerschap: hoe combineer je impact met een gezonde bedrijfsvoering? “We moeten gewoon uit de kosten komen. Met de inkomsten kunnen we net onze kosten voor transport, logistiek en personeel dekken, maar we hoeven er niks aan te verdienen.”
Het project vraagt niettemin een enorme tijdsinvestering. Hanneke steekt er tot wel zeventig uur per week in. “We doen alles met z’n drieën: mijn collega staat nog in de apotheek, dus die werkt één dag. Mijn moeder werkt drie dagen in de week samen met mij, en de rest doe ik er allemaal nog naast.”
Mijn man staat erachter, mijn kinderen staan erachter, dat is heel erg mooi. Als alles wat ik erin heb gestopt ooit wordt terugverdiend, vind ik het goed. Maar nu is dat nog niet het geval.”
Hanneke is idealist en optimist. Ze zet zich met hart en ziel in om mensen anders te laten denken en tot actie aan te zetten. Die inspanningen lonen alvast. “We hebben steeds meer scholen die van ons afnemen, steeds meer hospices in nood die de waarde ervan inzien. En ook beleidsmakers staan ervoor open om in gesprek te gaan.”
Netwerk van veranderaars
In haar missie staat Hanneke niet alleen. De samenwerking met partners noemt ze essentieel. “De Groene Doeners zijn alle deelnemers van ons heruitgifteproject. Die zetten we graag op een voetstukje omdat ze de handen uit de mouwen steken om verspilling tegen te gaan.”
Ook mooi meegenomen: ze ondervindt nauwelijks tegenstand. “Niet bij zorgverzekeraars, niet bij de leveranciers, niet bij het publiek. Aan de reacties die we krijgen en de interesse van de media, voelen we dat iedereen ervoor openstaat om op deze manier voor een betere wereld te zorgen.”
Overtuigd van haar zaak
Hannekes gedrevenheid voor de Apotheek van de Toekomst komt niet uit het niets. Duurzaamheid zit verweven in haar persoonlijke leven. “Ik was actief lid van Partij voor de Dieren, ik eet vegetarisch, veelal veganistisch zelfs. We reizen niet met het vliegtuig en kopen regelmatig tweedehands. Ik vind het belangrijk om een goed voorbeeld te zijn voor mijn kinderen.”
Hanneke heeft nog veel meer in haar mars. Ze is ook muzikant, beeldend kunstenaar, spreker en creatief denker. “Mijn band heet The Vision of Johanna, naar mijn doopnaam. Het is een beetje mijn merknaam waarin muziek en de Apotheek van de Toekomst samenkomen.”
Draagvlak verzilveren
Haar ultieme droom reikt verder dan afgedankte hulpmiddelen redden. “Wat ik zou willen bereiken met dit initiatief, is dat apothekers straks aan patiënten kunnen vragen: ‘Wil je een nieuw of tweedekansproduct?’ Dat hebben ze dan voor een fractie van de prijs terwijl ze ook nog het milieu helpen.
Om dat te bereiken, is samenwerking met verschillende partijen nodig. Alleen zo krijgt een circulair initiatief vleugels. In de groei van haar netwerk ziet Hanneke alvast een hefboom voor verandering. “Als je een zorgverzekeraar kunt tonen dat je honderden instanties achter je hebt, dan geeft dat kracht. We hebben persoonlijk veel geld en tijd geïnvesteerd. We hebben partners. We hebben voor het draagvlak gezorgd. Nu is het aan jullie om het systeem aan te pakken.”
Gewoon doen
Hanneke heeft een duidelijke boodschap voor andere idealisten: “Impact maken doe je door te doen en te laten zien dat iets mogelijk is. Iets wat onmogelijk lijkt, kan tóch werkelijkheid worden als je er maar aan begint.”
Dat ziet ze ook terug in de positieve reacties. “Mensen staan hier echt voor open. Niemand wil zomaar dure hulpmiddelen ongebruikt weggooien.”
Met maar een dik jaar achter de rug en al zeventig inleverpunten heeft Apotheek van de Toekomst bewezen dat verandering mogelijk is, zelfs in een complexe sector als de gezondheidszorg. De boodschap is helder: zorg dragen voor patiënten begint met zorg dragen voor de planeet. Wie wil meewerken aan een zorgsector zonder verspilling, vindt in Hanneke en haar team de perfecte bondgenoten.
Dit artikel maakt deel uit van een reeks over duurzame pioniers die de weg wijzen naar een circulaire economie. Als we de planeet willen redden, moeten we foert zeggen tegen de wegwerpcultuur en organisaties steunen die vandaag de economie van morgen bouwen.